Μια χειραψία και μια διαθήκη μάς αποκαλύπτουν το δάσκαλο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ολα αυτά σε μια έκθεση η οποία σκοπεύει να ξεδιπλώσει ένα μυστήριο.
Από τη διαθήκη του ζωγράφου, πάνω, που εκτίθεται στην Αθήνα συμπεραίνουμε ότι ήταν άνθρωπος ευκατάστατος και εγγράμματος, με μεγάλη βιβλιοθήκη Το πώς η «χειρ Αγγέλου», που αναγράφεται σε μερικά σπουδαία έργα υστεροβυζαντινής τέχνης, είναι το ίδιο χέρι που υπέγραψε μια διαθήκη το 1436. Η διαθήκη (σώζεται στα αρχεία της Βενετίας), συντάσσεται όχι γιατί ο ζωγράφος περιμένει να πεθάνει, αλλά γιατί σκοπεύει να ταξιδέψει με τα μέσα της εποχής από τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) στην Κωνσταντινούπολη. Θέλει, για λόγους ασφαλείας, να έχει αφήσει τακτοποιημένα τα περιουσιακά του.
Ο συσχετισμός των δύο υπογραφών, που έγινε πριν από τριάντα χρόνια από τη Μαρία Βασιλάκη, αναδεικνύεται σήμερα ως χειραψία γνωριμίας μας με ένα ζωγράφο, τον Αγγελο Ακοτάντο, που οι ειδικοί νόμιζαν πως έζησε 150 χρόνια μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης, ενώ εκείνος δεν πρόλαβε ούτε καν να την ακούσει. Πέθανε το 1450.
Ηταν νεαρή ερευνήτρια το 1981 η αν. καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης κ. Βασιλάκη, όταν τόλμησε να πει στην επιστημονική κοινότητα ότι οι δύο υπογραφές έχουν κοινή ταυτότητα. Και φυσικά έπεσαν όλοι να τη φάνε. «Πάθανε υστερία. Μου επιτέθηκαν οι πάντες. Γιατί μέχρι τότε όλοι θεωρούσαν τον Αγγελο καλλιτέχνη του 17ου αιώνα, μαθητή του Ανδρέα Ρίτζου, ενώ ήταν δάσκαλός του, όπως και πολλών άλλων σπουδαίων ζωγράφων».
Είναι σαφές για την κ. Βασιλάκη ότι ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος όταν ζωγράφισε την Παναγιά της Σύρου, είχε δει προηγουμένως έργα του Αγγέλου. Μιμούμενος μάλιστα το γνωστό και καθιερωμένο αυτόν καλλιτέχνη, υπογράφει κι αυτός με τον ίδιο τρόπο: «χειρ Δομήνικου» χωρίς επώνυμο. Χρειάστηκε να περάσουν καμιά εικοσαριά χρόνια για να δεχτούν οι Ελληνες βυζαντινολόγοι ότι ο καλλιτέχνης που τον 17ο αιώνα υπέγραψε ένα έργο στην Αίγυπτο ως «χειρ Αγγέλου του Κρητός» δεν είναι ο ίδιος που έκανε τα 22 σωζόμενα ενυπόγραφα έργα του σπουδαίου ζωγράφου Αγγέλου, αλλά κάποιος άλλος συνονόματος που κλήθηκε τον 17ο αιώνα από τη Μονή της Αγ. Αικατερίνης του Σινά να επιζωγραφίσει εικόνες, όπως συνέβαινε τότε.
«Ο Αγγελος Ακοτάντος είναι ο πιο σημαντικός ζωγράφος μιας πολύ σημαντικής εποχής, όπως ήταν ο 15ος αιώνας για την τέχνη της βενετοκρατούμενης Κρήτης» υποστηρίζει η κ. Βασιλάκη παρουσιάζοντάς στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1 - Κολωνάκι) ένα προς ένα τα περίφημα έργα του που έφερε από διάφορα μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού (Λούβρο, Βρετανικό Μουσείο, Φιτζ Γουίλιαμ του Κέιμπριτζ, Εθνική Πινακοθήκη Μπολόνιας, Κρατικά Αρχεία Βενετίας, Μουσείο Βελγίου, Μπολόνιας, Μονή Αγ. Ιωάννου Πάτμου, Προντησίου και Οδηγήτριας Κρήτης, Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Σύρου) για την έκθεση που εγκαινιάζεται σήμερα στις 8 μ.μ. με τίτλο «Χειρ Αγγέλου: ένας ζωγράφος εικόνων στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη».
Πρόκειται ουσιαστικά για μια αναδρομική έκθεση του Αγγέλου που συνοδεύεται από έργα σπουδαίων Κρητικών ζωγράφων του 15ου αι. οι οποίοι πρέπει να μαθήτευσαν στο εργαστήριό του, όπως των Ανδρέα Ρίτζου, Ανδρέα Παβία και Νικολάου Τζαφούρη, αλλά και μεταγενέστερων, του 16ου και 17ου αιώνα, που επηρεάστηκαν από το έργο του, όπως των Μιχαήλ Δαμασκηνού, Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Εμμαναουήλ Λαμπάρδου και Εμμανουήλ Τζάνε.
Η έκθεση αυτή μάς επιτρέπει να σκιαγραφήσουμε το πορτρέτο του καλλιτέχνη που προετοιμάζει τον αναγεννησιακό ζωγράφο, λέει η κ. Βασιλάκη. «Είναι ένας άνθρωπος εγγράμματος, όχι μόνο γιατί συντάσσει ο ίδιος το κείμενο της διαθήκης του, αλλά και γιατί διαθέτει βιβλιοθήκη, το μέγεθος της οποίας δεν πρέπει να είναι ευκαταφρόνητο, όπως η διαθήκη μάς επιτρέπει να συμπεράνουμε. Είναι ένας ευκατάστατος αστός. Ζει και εργάζεται στην πόλη του Χάνδακα. Διαθέτει αξιοσέβαστη κινητή και ακίνητη περιουσία και πάει στην Κωνσταντινούπολη να δει από κοντά τα μνημεία της πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Μελετά το διάκοσμο του καθολικού της Μονής της Χώρας, γιατί οι στρατιωτικοί άγιοι στις εικόνες του μοιάζουν να είναι βγαλμένοι από τις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου της Μονής της Χώρας. Εχει έρθει βέβαια σε επαφή και με το έργο των Κωνσταντινουπολιτών ζωγράφων που εγκαθίστανται και δουλεύουν στον Χάνδακα ήδη από τον 14ο αιώνα. Γιατί εικόνες μπορούν να αποδοθούν ως τεχνοτροπία σε Κωνσταντινουπολίτες ζωγράφους. Είναι λογικό επίσης να υποθέσουμε πως κάποιος από τους ζωγράφους αυτούς θα υπήρξε και δάσκαλός του».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου